Stan badań: zarys

Stan badań

Choć za pierwszą publikację dotyczącą mitografii jako specyficznego rodzaju piśmiennictwa uważa się artykuł Carla Wendela w RE (1935), to kluczowa zmiana w podejściu do mitografii nastąpiła dopiero w latach 80-tych XX w. Wcześniej bowiem opisy mitów postrzegano jako mało ciekawą aktywność autorów antycznych, związaną raczej z dostarczaniem streszczeń fabuł mitycznych. 

Istotną rolę w zmianie podejścia odegrały teksty Alberta Henrichsa (1987) i Enzo Pellizera (1993). Zwłaszcza ten pierwszy, analizując przypadki konkretnych mitografów (Apollodor z Aten, Konon), praktyki mitograficzne (katalogi) i przykładową transmisję mitu (Kallisto) wskazał kierunek niezbędnych zmian w podejściu do mitografii i transmisji mitu. Henrichs zaproponował też wprowadzenie koncepcji „applied mythography”, czyli wielostronnej analizy tradycji mitycznej (i mitograficznej), która w jego ocenie powinna poprzedzać każdą lekturę mitu. Tego typu badanie musi wziąć pod uwagę wszelki materiał źrodłowy, a nie tylko literacki, a także uwzględnić analizę kontekstów społeczno-kulturowych, które odpowiadały za powstanie i funkcjonowanie danej (np. ikonograficznej czy mitograficznej) realizacji mitu. 

W efekcie nowego otwarcia i ożywienia zainteresowania piśmiennictwem mitograficznym w ciągu ostatnich 30-tu lat jesteśmy świadkami swoistego „mythographic turn” i dziś badanie tradycji mitycznej bez uwzględnienia impulsu mitograficznego i kwestii transmisji jest już niemożliwe. Przejawem zmiany jest wysyp tłumaczeń, komentarzy (ostatnio Michels 2023) i prac szczegółowych dotyczących poszczególnych mitografów, a zwłaszcza Apollodora (Pamias 2017).  Z jakichś względów Hyginus wciąż nie doczekał się tak obszernej literatury, jak jego grecki odpowiednik.^⁠1 Na pierwsze, monograficzne opracowanie zaslużył za to Konon (Brown 2002), a ostatnio także Akusilaos (Andolfi 2019). W latach 2000-2013 Robert Fowler przygotował niezwykle ważne wydanie tzw. „early Greek mythographers”  (t. 1) zaopatrzone w obszerny, erudycyjny komentarz (t. 2). W przygotowaniu są edycje Asklepiadesa z Tragilos i tzw. Mitografa watykańskiego (Joan Pagès, Nereida Villagra). W ostatnich latach dyskusja naukowa koncentruje się na pytaniach o początek impulsu mitograficznego (VI/V, IV czy III w.?) na próbach zdefiniowania mitografii jako gatunku, a także dokładniejszym opisaniu specyfiki i metod pracy mitografów. Dostrzegamy dzięki temu, że mitografia nie była wąską specjalnością pisarzy z trzeciej ligi, ale ważną pratyką intelektualną, typową także dla filozofów, historyków czy filologów. Wedle niektórych badaczy początki mitografii należy wręcz upatrywać w aktywności szkoły Arystotelesa (Fowler 2019). 

Kluczową rolę w emancypacji prac nad mitografią odegrała także monografia Alana Camerona z 2004 r. (Greek Mythography in the Roman World, Oxford). Poza świetnymi analizami szczegółowymi (m.in. nad tzw. Mitografem watykańskim rekonstruowanym na bazie scholiów homeryckich) brytyjski badacz uwypuklił także rolę mitu i mitografii w życiu społecznym Greków (s. 217-252). 

Pomimo mnogości analiz szczegółowych, wydań i komentarzy wciąż brakowało jednak ujęcia całościowego, bo artykuły Pellizera (1993), Meliado (2015), Fowlera (2017)  i Higbie (2007) nie mogą, z wielu względów, być za takie uznane. Lukę próbuje wypełnić Oxford Handbook of Greek and Roman Mythography pod redakcją R. Scotta Smith i Stephena M. Trzaskomy (Oxford 2022). Książka jest z jednej strony podsumowaniem niemal 50 lat badań nad tradycją mitograficzną i pierwszym, całościowym opracowaniem kwestii antycznego piśmiennictwa poświęconego greckiemu mitowi. Z drugiej pozwala na nowe otwarcie w badaniach i będzie dobrym punktem wyjścia dla dalszych eksploracji. 

Dalsze kierunki badań: 

¹ W przygotownaiu jest pierwsze polskie tłumaczenie  Hyginusa z komentarzem, które powinno się ukazać w 2027-2028 r.